રથ સપ્તમી, જેને મઘ સપ્તમી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ગુજરાતમાં ખૂબ જ ઉત્સાહ અને શ્રદ્ધાપૂર્વક ઉજવવામાં આવતો એક મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે. આ દિવસ સૂર્યદેવને સમર્પિત છે.
ગુજરાતમાં રથ સપ્તમીની ઉજવણી
•પૂજા અને આરતી: સવારે વહેલા ઉઠીને લોકો ઘરની સફાઈ કરીને સ્નાન કરે છે. ત્યારબાદ સૂર્યોદય સમયે સૂર્યદેવને લાલ કપડાં, કેવડાના ફૂલ, ગોળ, ધૂપ અને દીપથી અર્ઘ્ય આપવામાં આવે છે. કેટલાક મંદિરોમાં સૂર્ય દેવની સુંદર મૂર્તિઓની પૂજા કરવામાં આવે છે અને આરતી ઉતારવામાં આવે છે.
•રથયાત્રા: ગુજરાતમાં કેટલાક સ્થળોએ, જેમ કે મોઢેરા અને થરાદમાં, રથયાત્રાનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આ રથયાત્રામાં સૂર્યદેવની મૂર્તિને સજાવવામાં આવે છે અને જાહેર રસ્તાઓ પર ફરતે ફેરવીને લોકો દર્શન કરે છે.
•વ્રત અને દાન: કેટલાક લોકો આ દિવસે વ્રત રાખે છે અને સાંજે સુધી કંઈ ખાતા નથી. કેટલાક લોકો ગરીબો અને જરૂરિયાતમંદોને દાન પણ કરે છે.
•લોકગીત અને નૃત્ય: કેટલાક ગામડાઓમાં લોકો આ દિવસે રાત્રે ભેગા થઈને લોકગીતો ગાય છે અને નૃત્ય કરે છે. આ ઉજવણીમાં ખાસ કરીને સૂર્યદેવને સ્તુત કરતાં લોકગીતો ગવાય છે.
•વિશેષ વાનગીઓ: આ તહેવારના દિવસે ગુજરાતી લોકો ઘરે ખાસ વાનગીઓ બનાવે છે. જેમ કે, શrikhand, પૂરણપોળી, undhiyu વગેરે.
જાણીતા સૂર્ય મંદિરો
ગુજરાતમાં ઘણા પ્રખ્યાત સૂર્ય મંદિરો આવેલા છે, જેમ કે:
•મોઢેરાનું સૂર્ય મંદિર: આ મંદિર પોતાની અદ્ભુત કોતરણી અને સ્થાપત્ય શૈલી માટે જાણીતું છે. આ મંદિરમાં રથ સપ્તમીએ ખાસ પૂજા અને ઉજવણી થાય છે.
•થરાદનું સૂર્ય મંદિર: આ મંદિર 12મી સદીનું છે અને તે સૂર્યદેવને સમર્પિત છે. આ મંદિરમાં પણ રથ સપ્તમીએ ખાસ ઉજવણી થાય છે.
•કોળી તળાવનું સૂર્ય મંદિર: આ મંદિર અમદાવાદમાં આવેલું છે અને તે પણ સૂર્યદેવને સમર્પિત છે. આ મંદિરમાં પણ રથ સપ્તમીએ ખાસ પૂજા અને ઉજવણી થાય છે.
રથ સપ્તમી, જેને માઘ માસના શુક્લ પક્ષની સાતમી તિથિએ ઉજવવામાં આવે છે, એક મહત્વપૂર્ણ હિંદુ તહેવાર છે જે સૂર્ય દેવને સમર્પિત છે. ગુજરાતી પૌરાણિક કથાઓ અને માન્યતાઓ અનુસાર, આ તહેવાર સાથે ઘણી રસપ્રદ કથાઓ જોડાયેલી છે.
સૂર્ય દેવનો રથ:
એક પ્રખ્યાત દંતકથા અનુસાર, રથ સપ્તમીના દિવસે સૂર્યદેવે તેમના સાત ઘોડાઓ દ્વારા ખેંચાયેલા રથ પર પ્રથમ વખત પ્રવાસ શરૂ કર્યો હતો. આ સાત ઘોડાઓ દિવસના સાત દિવસોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને તેમની ઝડપ સમગ્ર સૃષ્ટિમાં જીવન જાળવવા સૂર્યદેવની મહત્વતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
શ્રી રામ અને હનુમાન:
બીજી રસપ્રદ કથા શ્રી રામ અને હનુમાન સાથે સંબંધિત છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે શ્રી રામે લંકામાં સીતા શોધવા માટે હનુમાનને મોકલ્યા હતા. હનુમાનજીએ લંકા સળગાવી દીધી અને પોતાની શક્તિનું પ્રદર્શન કર્યું. આનાથી સૂર્યદેવ ખુશ થયા અને હનુમાનને વરદાન આપી. તેથી, કેટલાક લોકો રથ સપ્તમીના દિવસે હનુમાનની પણ પૂજા કરે છે.
અન્ય માન્યતાઓ:
ગુજરાતમાં કેટલાક સ્થળોએ એવું માનવામાં આવે છે કે રથ સપ્તમીના દિવસે સૂર્યદેવની પૂજા કરવાથી સારું સ્વાસ્થ્ય, સમૃદ્ધિ અને સુખ મળે છે. ખેડૂતો આ દિવસને પાકની સારી ઉપજ માટે શુભ માને છે.
આમ, રથ સપ્tમી ગુજરાતી સંસ્કૃતિમાં સૂર્યદેવ અને અન્ય દેવી-દેવતાઓને માન આપવાની અને સારા ભવિષ્યની આશા રાખવાની એક પરંપરા છે.
