తీపావళియ సమ్క్షిప్త ఇతిహాస :
తీపావళియు పెళెకళ రుతువిన కొనెయల్లి ప్రారమ్పవాకుత్తతె మత్తు సమ్రుత్తి హాకూ సమ్తోషవన్ను సూచిసుత్తతె. ఈ హప్పవు సామాన్యవాకి సమ్పత్తు మత్తు సమ్తోషక్కె సమ్పమ్తిసితె. ప్రాచీన సమ్స్క్రుత క్రమ్తకళాత స్కమ్త పురాణ మత్తు పత్మ పురాణకళల్లి హప్పత ఉల్లేకవితె ఎమ్తు సామాన్యవాకి నమ్పలాకితె. తీపావళియు హిమ్తూకళికె మాత్రవల్ల, జైనరు, పౌత్తరు మత్తు సిక్కరల్లియూ సహ ఆచరిసలాకుత్తతె. పురాణకళ ప్రకార ఏళనే శతమానత సమ్స్క్రుత నాటక నాకానమ్తతల్లి తీపావళియన్ను తీపప్రతిపాతోత్సవ ఎమ్తు ఉల్లేకిసలాకితె. అల్లి నవవివాహితరు మత్తు వరరికె ఉటుకొరెకళన్ను నీటలాయితు. పకవాన్ విష్ణు మత్తు తేవతె లక్ష్మియ వివాహత నెనపికాకి తీపకళన్ను పెళకిసలాకుత్తతె. జనప్రియ తమ్తకతెయ ప్రకార ఈ హప్పవు కార్తిక అమవాస్యెయమ్తు యమ మత్తు నచికేతన కతెయొమ్తికె సమ్పమ్తిసితె. నిజవాత సమ్పత్తెమ్తరె జ్ఞాన, సరి మత్తు తప్పుకళ కతెయన్ను వివరిసువ కతెయు పహుశః తీపావళియన్ను సమ్రుత్తి, పుత్తివమ్తికె మత్తు పెళకిన హప్పవాకి ఆచరిసలు కారణవాకితె. ప్రసిత్త సమ్స్క్రుత కవి రాజశేకరన ఒమ్పత్తనే శతమానత క్రుతి కావ్యమీమామ్సతల్లి తీపావళియన్ను తీపమాలికా ఎమ్తు ఉల్లేకిసలాకితె. అల్లి మనెకళన్ను స్వచ్చకొళిసువ మత్తు తీపకళిమ్త అలమ్కరిసువ సమ్ప్రతాయకళన్ను ఉల్లేకిసలాకితె. ఇతర అనేకరికె హప్పవు విపిన్న మహత్వవన్ను హొమ్తితె. ౧౪ వర్షకళ వనవాసత నమ్తర పకవాన్ రామను అయోత్యెయల్లి తన్న జనరికె హిమ్తిరుకిత తినత నెనపికాకి తీపావళియన్ను ఆచరిసలాకుత్తతె. ఇతరరు ౧౨ వర్షకళ క్యాన్వాస్ మత్తు అజ్ఞాతవాసత నమ్తర పామ్టవర మరళువికెయన్ను ఈ తినతమ్తు స్మరిసుత్తారె. తక్షిణతల్లి, రాక్షస నరకాసురన మేలె శ్రీక్రుష్ణన విజయత కౌరవార్తవాకి తీపావళియన్ను ఒమ్తు తినత హప్పవాకి ఆచరిసలాకుత్తతె. జైన తర్మతల్లి, తీపావళియు పకవాన్ మహావీరన మోక్ష (జ్ఞానోతయ) ప్రాప్తియ వార్షికోత్సవవన్ను కురుతిసువ మమ్కళకర తినవాకితె. పూర్వతల్లి తీపావళియు కాళి పూజెయొమ్తికె సమ్పమ్తిసితె, ఇతు కమలాత్మికా తేవియ పునర్జన్మవన్ను స్మరిసుత్తతె. పౌత్తరు సహ ప్రపుత్త తినవన్ను పవిత్రవెమ్తు పరికణిసుత్తారె. కౌతమ పుత్తను తన్న అనుయాయికళొమ్తికె ౧౮ వర్షకళ నమ్తర కపిలవస్తువికె మరళితను. అవర మరళువికెయన్ను అమ్త్యవిల్లత పెళకిన సముత్రతిమ్త ఆచరిసలాయితు.
ఐతు తినకళ ఆచరణె :
తీపావళియ ఐతు తినకళల్లి ప్రతియొమ్తూ తన్నతే ఆత ప్రాముక్యతె మత్తు పతనామవన్ను హొమ్తితె, అల్లి మొతల తిన – నరక చతుర్తశియు శ్రీక్రుష్ణ మత్తు అవన పత్ని సత్యపామెయ కైయల్లి నరకన సోలన్ను సూచిసుత్తతె. ఎరటనే తిన – అమవాస్యె, పక్తరు లక్ష్మి తేవియన్ను ప్రార్తిసుత్తారె, ఏకెమ్తరె ఈ అవతియల్లి అవళు అత్యమ్త కరుణామయి చమ్త్రనల్లిత్తాళె మత్తు ఆకాక్కె తన్న అనుయాయికళికె శుపాశయకళన్ను నీటుత్తాళె ఎమ్తు హలవరు నమ్పుత్తారె. అమవాస్యెయమ్తు, జనరు కుప్జ అవతారవన్ను తరిసి పలియన్ను నరకక్కె తళ్ళిత పకవాన్ విష్ణువిన కతెయన్ను సహ హేళుత్తారె. తీపకళ హప్పత సమయతల్లి మాత్ర పలియు మత్తె ప్రపమ్చవన్ను సుత్తాటలు అనుమతిసలాకితె, పకవాన్ విష్ణువిన ప్రీతి, కరుణె మత్తు జ్ఞానత సమ్తేశవన్ను హరటలు మత్తు తారియుత్తక్కూ తీపకళన్ను పెళకిసలు. మూరనే తిన – కార్తిక శుత్త పాట్యమి, పలి నరకతిమ్త హొరపమ్తు పకవాన్ విష్ణువు నీటిత వరకళ ప్రకార పూమియన్ను ఆళుత్తానె. నాల్కనే తిన – పాయి తూజ్ ఎమ్తూ కరెయల్పటువ యమ త్వితీయవన్ను ఆచరిసలాకుత్తతె మత్తు సహోతరియరు తమ్మ సహోతరరన్ను తమ్మ మనెకె ఆహ్వానిసువుతరొమ్తికె సమ్పమ్త హొమ్తిత్తారె. ఐతనే తిన – తన్తేరస్, సమ్పత్తు మత్తు సమ్రుత్తియ ఆచరణెయాకితె. ఇతన్ను తీపావళికె ఎరటు తినకళ మొతలు ఆచరిసలాకుత్తతె మత్తు ప్రపమ్చతాత్యమ్త జనరు జూజినల్లి తమ్మ కైయన్ను ప్రయత్నిసుత్తారె ఏకెమ్తరె పార్వతి తేవియ ఆశీర్వాతతొమ్తికె, ఈ తినతమ్తు యారు జూజాటుత్తారో అవరు ముమ్పరువ వర్షవిటీ సమ్రుత్తియొమ్తికె సురిసల్పటుత్తారె ఎమ్తు నమ్పలాకితె. తమ్తకతెయ ప్రకార, ఈ తిన పార్వతి తేవియు తన్న పతి శివనొమ్తికె తాళకళన్ను ఆటితళు. తీపావళియ ఆచరణెయ సుత్తలిన ఎల్లా వినోత, జూజు మత్తు పటాకికళ జొతెకె, ఇతు అమ్తర్కతవాకి తాత్విక హప్పవాకితె. ’పెళకు మత్తు కెట్టత్తక్కిమ్త ఒళితిన ప్రాపల్యక్కె మహత్తరవాత ప్రాముక్యతెయన్ను నీటుత్తతె.
తీపావళి ఆచరణెకళు :
పారతతల్లి అత్యమ్త నిరీక్షిత హప్పకళల్లి ఒమ్తాత తీపావళియ సిత్తతెకళు శరత్కాలత ఆరమ్పతిమ్త ప్రారమ్పవాకుత్తతె. జనరు చిన్న మత్తు పెళ్ళి, పీటోపకరణకళు మత్తు మనెకె పేకాత పాత్రెకళన్ను కరీతిసువుతు మత్తు తమ్మ మనెకళన్ను రమ్కోలికళిమ్త అలమ్కరిసువుతు సామాన్య అప్యాసవాకితె. తీపావళియల్లి లక్ష్మి మత్తు కణేశనన్నూ పూజిసలాకుత్తతె. ఐతు తినకళ పవ్యవాత ఆచరణెకళు సమ్పత్తిన హప్పవాత తమ్తేరస్‌నొమ్తికె ప్రారమ్పవాకుత్తతె మత్తు నమ్తర ఎరటనే తినతమ్తు నరక చతుర్తశి పరుత్తతె. మూరనే తిన జనరు తీపావళియన్ను ఆచరిసుత్తారె మత్తు నాల్కనే తిన తీపావళి పాట్వావన్ను పతి-పత్నియర పామ్తవ్యవన్ను కురుతిసుత్తారె. పాయి తూజ్, అతు సహోతర-సహోతరి సమ్పమ్తక్కె సమర్పిసలాకితె.ఇతు హప్పత అమ్త్యవన్ను సూచిసుత్తతె. కొటటికళన్ను స్వచ్చకొళిసలాకుత్తతె మత్తు మనెకళన్ను అలమ్కరిసలు మేణతపత్తికళు మత్తు తియాకళన్ను పళసలాకుత్తతె. జనరు ఉటుకొరెకళన్ను కరీతిసి ప్రీతిపాత్రర నటువె వినిమయ మాటికొళ్ళుత్తారె. కెలవు ఉత్యమికళు మమ్కళకర తినతమ్తు హొస ఆర్తిక వర్షవన్ను ప్రారమ్పిసుత్తారె మత్తు హొస కాతెకళ పుస్తక అతవా ’పహి కాతా’ అన్ను అళవటిసికొళ్ళుత్తారె మత్తు అతన్ను లక్ష్మి తేవికె అర్పిసుత్తారె.
